Công khai, minh bạch giúp cơ quan nhà nước và đội ngũ công chức thực hiện đúng chức trách nhiệm vụ của mình, qua đó nâng cao hiệu quả hoạt động, góp phần phòng, chống các hành vi tham nhũng. Do vậy, tăng cường công khai, minh bạch trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan thanh tra nhà nước có ý nghĩa thiết thực và quan trọng. Mặc dù vậy, việc công khai, minh bạch về thanh tra, giải quyết khiếu nại, giải quyết tố cáo thời gian qua vẫn còn những điểm hạn chế. Để khăc phục vấn đề này, qua đó phát huy hơn nữa vai trò của công khai, minh bạch trong các lĩnh vực đã nêu, chúng tôi cho rằng trước mắt cần tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện các quy định pháp luật trong các lĩnh vực này nhằm tạo cơ sở pháp lý chặt chẽ, đầy đủ cho việc công khai, minh bạch. Cụ thể như sau:

a/ Về chương trình, kế hoạch thanh tra

Việc xây dựng chương trình, kế hoạch thanh tra có ý nghĩa hết sức quan trọng, không chỉ giúp các cơ quan thanh tra nhà nước thực hiện hiệu quả hoạt động mà còn góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển. Mặc dù Luật thanh tra và các văn bản hiện hành xác định chương trình, kế hoạch thanh tra được xây dựng căn cứ vào yêu cầu, nhiệm vụ công tác của cơ quan quản lý nhà nước cùng cấp; yêu cầu công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo và hướng dẫn của cơ quan thanh tra cấp trên. Tuy nhiên, thực tế các cơ quan thanh tra nhà nước khi xây dựng chương trình, kế hoạch thanh tra thường thiếu thông tin liên quan đến tình hình tổ chức và hoạt động của các doanh nghiệp, các cơ quan là đối tượng thanh tra. Các cơ quan thanh tra chưa có bộ phận chuyên trách để nắm tình hình hoạt động của đối tượng thanh tra. Do vậy, nhiều lúc, nhiều nơi việc xây dựng chương trình, kế hoạch thanh tra còn mang tính chủ quan, dẫn tới khi triển khai chương trình, kế hoạch thanh tra nhiều khi việc ra quyết định thanh tra chưa sát với tình hình thực tế và hiệu quả thanh tra chưa thật sự phục vụ tốt việc phát hiện sai phạm, trấn chỉnh công tác quản lý và đề xuất hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật v.v...thậm chí, vẫn còn những cuộc thanh tra chồng chéo về đối tượng, làm giảm hiệu quả hoạt động thanh tra. Một vấn đề khác là theo quy định hiện hành về danh mục các tài liệu mật trong công tác thanh tra thì chương trình kế hoạch chưa công bố hoặc không công bố là tài liệu mật, vì vậy dễ dẫn tới tình trạng tuỳ tiện trong quá trình áp dụng. Một số nơi đã lợi dụng quy định này để bao che cho các hành vi vi phạm của doanh nghiệp và các cơ quan, tổ chức khác là đối tượng thanh tra, gây mất lòng tin của nhân dân vào các cơ quan nhà nước. Từ các vấn đã nêu, chúng tôi cho rằng, thời gian tới chúng ta cần xem xét sửa đổi, bổ sung quy định pháp luật có liên quan nhằm tạo điều kiện cho các cơ quan thanh tra xây dựng chương trình, kế hoạch thanh tra phù hợp hơn với tình hình thực tế. Cụ  thể là cần có những quy định chặt chẽ để đảm bảo cho cơ quan thanh tra nhà nước cấp trên có thể hướng dẫn, chỉ đạo cơ quan thanh tra cấp dưới trong quá trình xây dựng chương trình, kế hoạch thanh tra, tiến hành thanh tra, tránh việc lợi dụng chương trình, kế hoạch thanh tra để không tiến hành thanh tra, buông lỏng quản lý và bao che cho cơ quan, tổ chức có hành vi vi phạm pháp luật. Ngoài ra, để công khai, minh bạch hơn nữa chương trình, kế hoạch thanh tra, tạo điều kiện thuận lợi cho việc thực hiện cần phải nghiên cứu để có quy định cụ thể về việc công khai chương trình, kế hoạch thanh tra hàng năm để nguời dân, cơ quan, tổ chức và nhất là các cơ quan báo chí có thêm thông tin giám sát hoạt động này của các cơ quan thanh tra nhà nước.

b/ Về công bố quyết định thanh tra

Theo quy định của pháp luật, quyết định thanh tra phải được công bố chậm nhất là mười lăm ngày, kể từ ngày ra quyết định thanh tra. Trên thực tế việc công bố quyết định thanh tra thường được thực hiện tại nơi được thanh tra, thành phần tham dự buổi công bố quyết định thanh tra chủ yếu là thành viên Đoàn thanh tra và đối tượng thanh tra. Người dân, cơ quan, tổ chức và nhất là các cơ quan báo chí khó có thể tiếp cận và biết về nội dung quyết định. Do đó, cơ quan, tổ chức và cá nhân có thông tin liên quan đến nội dung thanh tra không thể chủ động phối hợp với Đoàn thanh tra để cung cấp thông tin, tài liệu phục vụ cho hoạt động thanh tra. Vì vậy, các cơ quan có liên quan cần tiếp tục nghiên cứu để đề xuất với cấp có thẩm quyền hoàn thiện quy định pháp luật về công bố quyết định thanh tra theo hướng tạo điều kiện hơn nữa cho các cơ quan báo chí tham gia buổi công bố quyết định, đại diện người lao động, tổ chức công đoàn... của cơ quan, tổ chức là đối tượng thanh tra, qua đó một mặt phát huy vai trò của báo chí, cơ quan tổ chức khác và người dân trong việc hỗ trợ công tác thanh tra, mặt khác là nhằm tăng cường việc giám sát hoạt động đối với hoạt động của Đoàn thanh tra.
 

c/ Tăng cường công khai, minh bạch trong quá trình thanh tra

Hoạt động của các cơ quan thanh tra được thể hiện chủ yếu qua công tác thanh tra, nhất là kết quả các cuộc thanh tra, trong khi đó kết quả thanh tra lại phụ thuộc nhiều vào Người ra quyết định thanh tra, Trưởng Đoàn thanh tra và thành viên Đoàn thanh tra. Nội dung thanh tra được thể hiện qua các nhiệm vụ cụ thể được giao cho Trưởng Đoàn thanh tra và thành viên khác của Đoàn thanh tra và trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ đó luôn làm phát sinh các quan hệ của Đoàn thanh tra. Các quan hệ này có thể chia làm 2 loại là quan hệ trong nội bộ Đoàn thanh tra và giữa Đoàn thanh tra với cơ quan, tổ chức, cá nhân bên ngoài. Quan hệ bên trong bao gồm các mối quan hệ như: quan hệ chỉ đạo giữa Người ra quyết định thanh tra với Trưởng Đoàn thanh tra; quan hệ giữa trưởng Đoàn thanh tra với các thành viên khác của Đoàn thanh tra; quan hệ giữa các thành viên đoàn thanh tra với nhau. Quan hệ bên ngoài là quan hệ giữa Người ra quyết định thanh tra và Trưởng Đoàn thanh tra, thành viên Đoàn thanh tra với đối tượng thanh tra, với cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan tới cuộc thanh tra và đây chính là các mối quan hệ quan trọng, có thể làm tác động tới quyền, lợi ích của các cơ quan, tổ chức, cá nhân được pháp luật quy định. Ngoài ra, theo quy định tại Quyết định số 588/2004/QĐ-BCA của Bộ trưởng Bộ Công an về danh mục bí mật nhà nước thì “Thông tin, tài liệu về nội dung thanh tra trong quá trình thanh tra khi chưa có kết luận chính thức” là tài liệu mật. Quy định như vậy nhằm đảm bảo cho hoạt động của Đoàn thanh tra không chịu sức ép từ dư luận xã hội cũng như đảm bảo tính chủ động của các cơ quan thanh tra nói chung và Đoàn thanh tra nói riêng. Tuy nhiên, việc xác định độ mật của các thông tin, tài liệu như đã nêu cũng có những điểm hạn chế, bởi vì quy định như vậy có thể dẫn đến sự khép kín thông tin trong nội bộ Đoàn thanh tra, thậm chí có thể tạo khe hở cho việc lợi dụng, làm nảy sinh tiêu cực trong hoạt động thanh tra. Do đó, chúng tôi cho rằng cần bổ sung quy định để vừa đảm bảo cho hoạt động thanh tra được đúng pháp luật, song lại hạn chế được việc can thiệp trái pháp luật tới hoạt động thanh tra. Để thực hiện được yêu cầu này thì trước hết phải rà soát các quy định hiện hành nhằm tăng cường công khai, minh bạch về trình tự, thủ tục thanh tra, trên cơ sở đó xác định rõ những thông tin, tài liệu liên quan đến cuộc thanh tra có thể được công khai nhằm tạo sự ủng hộ từ phía xã hội (người dân, báo chí) đối với công tác thanh tra, đồng thời quy định cụ thể các thông tin, tài liệu không được phép công khai trong quá trình đang tiến hành thanh tra (những thông tin có thể tác động hoặc gây ảnh hưởng đến kết quả thanh tra hoặc những thông tin không có lợi cho hoạt động của Đoàn thanh tra)…cũng như những thông tin, tài liệu chỉ được công khai khi được sự đồng ý của cấp có thẩm quyền.

d/ Quy định đầy đủ việc công khai kết luận thanh tra

Theo quy định của pháp luật hiện nay thì kết luận thanh tra phải được công khai. Đây là một trong những quy định tiến bộ của pháp luật về thanh tra và trên thực tế nó đã góp phần nâng cao hiệu quả công tác thanh tra thời gian qua. Các kết luận thanh tra được công khai dưới hình thức gửi kết luận cho đối tượng thanh tra hoặc công bố kết luận thanh tra tại nơi được thanh tra. Tuy nhiên, việc công khai các kết luận thanh tra là vấn đề cần phải được xem xét và đổi mới, vì hình thức công khai và việc tạo điều kiện cho cơ quan, tổ chức, ca nhân tiếp cận còn bó buộc. Để phát huy được mục đích của việc công khai kết luận thanh tra, đảm bảo cho việc công khai kết được thuận lợi và đúng tinh thần pháp luật thì cần phải xác định rõ hơn hình thức công khai, trong đó có hình thức là bắt buộc, có hình thức do cấp có thẩm quyền quyết định cho phù hợp điều kiện hoàn cảnh đặc thù, qua đó tạo điều kiện cho cơ quan, tổ chức, cá nhân, nhất là các cơ quan báo chí có thể tiếp cận kết luận thanh tra và giám sát việc thực hiện các kết luận, kiến nghị của các cơ quan thanh tra nhà nước, góp phần phát huy hiệu lực, hiệu quả kết quả các cuộc thanh tra.

đ/ Hoàn thiện quy định về công khai xử lý kết luận thanh tra

Về lý thuyết, hoạt động của Đoàn thanh tra kết thúc trên thực tế khi có báo cáo kết quả thanh tra và người ra quyết định thanh tra ký kết luận thanh tra. Tuy nhiên, Nghị định số 41/2008/NĐ-CP và các quy định hướng dẫn thi hành Luật thanh tra cũng có những quy định về việc Trưởng Đoàn thanh tra giúp người ra quyết định thanh tra dự thảo kết luận thanh tra và những vấn đề khác sau khi kết thúc thanh tra thực tế. Tuy nhiên, việc xử lý kết luận thanh tra về cơ bản lại do thủ trưởng cơ quan quản lý quyết định và cơ quan, tổ chức, cá nhân khác tổ chức thực hiện. Qua nghiên cứu thực tế cho thấy, hệ thống các quy định về xử lý kết luận thanh tra theo pháp luật hiện hành còn những điểm chưa rõ, làm cho nhiều kết luận, kiến nghị của các cơ quan thanh tra chậm được thực hiện, không ít trường hợp sau thời gian khác lâu song không có ý kiến xử lý của thủ trưởng cơ quan quản lý hoặc kết luận, kiến nghị sau thanh tra không được cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm thực thi nghiêm chỉnh. Để khác phục vấn đề này cần phải quy định rõ hơn việc xem xét, xử lý kết luận thanh tra của thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước, trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức hữu quan trong việc tổ chức thực hiện kết luận, kiến nghị sau thanh tra. Chúng tôi cho rằng cũng cần phải tính đến việc xác định và giao cho một cơ quan đầu mối theo dõi, đôn đốc việc thực hiện các kết luận, kiến nghị của cơ quan thanh tra và xử lý của Thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước - qua đó một mặt tạo điều kiện thực hiện công khai quyết định xử lý sau thanh tra, mặt khác là để tăng cường việc đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện của người có trách nhiệm, của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan, gó phần nâng cao hiệu quả công tác thanh tra.

Ngoài ra, để nâng cao tính minh bạch đối với hoạt động thanh tra, chúng ta cũng cần tiếp tục nghiên cứu cụ thể hoá các quy định về thẩm quyền của người ra quyết định thanh tra, Trưởng Đoàn thanh tra và thành viên khác của Đoàn thanh tra trong quá trình thành tra như: việc thực hiện quyền niêm phong tài liệu, quyền kiểm kê tài sản hay việc sử dụng con dấu của cơ quan thanh tra trong quá trình thanh tra v.v...đồng thời công khai các quy định này nhằm tạo điều kiện cho những người làm công tác thanh tra, cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan có thể tiếp cận để thực hiện, góp phần nâng cao hơn nữa hiệu lực, hiệu quả của công tác thanh tra trong thời gian tới./.

Văn Tiến Mai

Phó Vụ trưởng Vụ pháp chế - TTCP(thanhtravietnam.vn)